Ông ở ngôi 15 năm (1278 – 1293) và làm Thái Thượng hoàng 15 năm. Ông là người đã thành lập Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử, lấy pháp hiệu là Đầu đà Hoàng giác Điếu ngự. Ông được sử sách ca ngợi là một trong những vị vua anh minh nhất trong lịch sử Việt Nam.

Sau khi nhường ngôi cho con trai là Trần Anh Tông, ông xuất gia tu hành tại cung Vũ Lâm, Ninh Bình, sau đó rời đến Yên Tử (Quảng Ninh) tu hành và thành lập Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử, lấy đạo hiệu là Điều Ngự Giác Hoàng (hay Trúc Lâm đầu đà). Ông là tổ thứ nhất của dòng Thiền Việt Nam này. Về sau ông được gọi cung kính là “Phật Hoàng” nhờ những việc này.

Ông qua đời ngày 3 tháng 11 âm lịch năm 1308, được an táng ở lăng Quy Đức, phủ Long Hưng, xá lỵ cất ở bảo tháp am Ngọa Vân; miếu hiệu là Nhân Tông, tên thụy là Pháp Thiên Sùng Đạo Ứng Thế Hóa Dân Long Từ Hiển Hiệu Thánh Văn Thần Võ Nguyên Minh Duệ Hiếu Hoàng Đế.

Ông đã để lại bản di chúc dặn dò con cháu, cũng là lời dặn dò cho muôn đời hậu thế nước Việt, gần ngàn năm qua vẫn còn nguyên chân giá trị!

“Các người chớ quên, chính nước lớn mới làm những điều bậy bạ, trái đạo.

Vì rằng họ cho mình cái quyền nói một đường làm một nẻo.

Cho nên cái họa lâu đời của ta là họa nước Tàu.

Chớ coi thường chuyện vụn vặt nảy ra trên biên ải.

Các việc trên, khiến ta nghĩ tới chuyện khác lớn hơn.

Tức là họ không tôn trọng biên giới qui ước.

Cứ luôn luôn đặt ra những cái cớ để tranh chấp.

Không thôn tính được ta, thì gậm nhấm ta.

Họ gậm nhấm đất đai của ta, lâu dần họ sẽ biến giang san của ta

từ cái tổ đại bàng thành cái tổ chim chích.

Vậy nên các người phải nhớ lời ta dặn :

"Một tấc đất của Tiền nhân để lại,

cũng không được để lọt vào tay kẻ khác".

Ta cũng để lời nhắn nhủ đó như một lời di chúc cho muôn đời con cháu”.

Cước chú: Tính tham và thâm hiểm đã gắn bó với chính sách của Tàu từ xưa tới nay. Khi không thuận dịp để xâm lăng một cách sổ sàng, thì họ lấn dần dần. Khi bị phản kháng mạnh thì họ tạm ngừng, nhưng khi không ai chú ý thì họ lại lấn. Sau đây là liệt kê những hành vi xâm lấn của Tàu:

• Tháng 4 năm 1956, Việt Nam Cộng hòa kế thừa chính quyền Bảo Đại quản lý quần đảo Hoàng Sa. Riêng hai đảo lớn nhất là Phú Lâm và Linh Côn đã bị Tàu bí mật chiếm trước khi quân đội Việt Nam Cộng hòa ra đóng quân. Việt Nam Cộng hòa đã đảm nhiệm việc quản lý hai quần đảo Hoàng Sa và quần đảo Trường Sa theo đúng trách nhiệm mà Hiệp định Genève năm 1954 quy định.
• 19/1/1974, Tàu chiếm giữ toàn bộ Hoàng Sa kể từ sau trận Hải chiến Hoàng Sa 1974 ngày 19 tháng 1 năm 1974.
• 14/3/1988, Tàu chiếm đóng một phần của Trường Sa sau khi bắn chìm 3 tàu, làm chết 74 chiến sĩ của Hải quân Việt Nam trong trận Hải chiến Trường Sa 1988.
• Năm 1995, Tàu chiếm đá ngầm Vành Khăn đang do Phi Luật Tân kiểm soát.
• Tháng 4 năm 1988, Tàu đã thông qua một nghị quyết để thành lập tỉnh Hải Nam, trong đó bao gồm cả Hoàng Sa và Trường Sa mà Việt Nam đã khẳng định chủ quyền. Tháng 11 năm 2007, Quốc vụ viện Tàu lại phê chuẩn việc lập thành phố Tam Sa, nhằm trực tiếp quản lý các quần đảo trên biển Đông, trong đó có Hoàng Sa và Trường Sa mà họ gọi là Tây Sa và Nam Sa.
• 26/5/2011, 3 tàu hải giám của Tàu xâm nhập lãnh hải của Việt Nam, phá hoại thiết bị và cản trở tàu khảo sát địa chấn Bình Minh 02 của Tập đoàn Dầu khí quốc gia Việt Nam đang hoạt động tại vùng biển miền Trung chỉ cách mũi Đại Lãnh của tỉnh Phú Yên 120 hải lý. Tiếp đó là sự kiện một tàu thăm dò dầu khí khác của Việt Nam thuê vừa bị tàu của Tàu phá hoại thiết bị vào ngày 9 tháng 6.
• 18/5/2012, Cục Ngư chính thuộc Bộ Nông nghiệp Tàu ban hành cái gọi là “lệnh cấm đánh bắt cá ở những khu vực phía Bắc trên biển Đông” trong vòng hai tháng rưỡi. Lệnh cấm đánh bắt cá lần này được Tàu thông báo sẽ áp dụng từ ngày 16/5 đến 1/8. Đáng lưu ý, vùng cấm do Bắc Kinh tự nghĩ ra bao gồm cả bãi cạn Scarboroug - vốn đang căng thẳng vì tranh chấp với Phi Luật Tân.
• 30/5/2013, Căng thẳng tiếp tục leo thang ở bãi Cỏ Mây (thuộc quần đảo Trường Sa) trên Biển Đông và Phi Luật Tân lo ngại rằng Tàu sẽ tìm mọi cách "đẩy" lực lượng của Phi Luật Tân ra khỏi khu vực này.
• 23/11/2013, Tàu tuyên bố thiết lập vùng nhận dạng phòng không bao trùm biển Hoa Đông, bao gồm vùng trời trên quần đảo Senkaku/Điếu Ngư tranh chấp với Nhật. Tàu tuyên bố nếu các máy bay đi vào khu vực này mà không báo cáo kế hoạch bay hoặc không phục tùng mệnh lệnh của Tàu trong vùng cấm bay thì sẽ áp dụng các biện pháp phòng ngự khẩn cấp.
• 1/5/2014 Tàu ngang ngược đưa giàn khoan HD981 và hàng chục tàu hộ tống (tàu hải quân, tàu hải cảnh, tàu hải giám, tàu cá vũ trang) vào vùng đặc quyền kinh tế (EEZ), thềm lục địa của Việt Nam thực hiện việc thăm dò dầu khí, hung hăng đâm, húc các tàu Kiểm ngư, Cảnh sát biển đang làm nhiệm vụ thực thi pháp luật trong vùng biển thuộc chủ quyền của Việt Nam, đã trở thành tâm điểm chú ý trong nước và quốc tế.

  

• 07/5/2014, tại khu vực cách Bắc Tây Bắc đảo Linh Côn, quần đảo Hoàng Sa khoảng 10 hải lý, tàu cá của Quảng Ngãi số hiệu QNg 96416 TS cùng 16 ngư dân, đã bị tàu Trung Quốc số hiệu 1241 bắn đạn lửa; dùng vòi rồng phun nước; dùng búa, chai lọ, bu lông ném sang tàu; dùng câu liêm cắt đứt dây và hệ thống liên lạc, định vị. Sau đó, thêm 1 tàu ngư chính Trung Quốc chưa rõ số hiệu đã khống chế, đâm thẳng vào tàu gây vỡ mạn phải và toàn bộ kính ca bin, hỏng nhiều thiết bị và tài sản trên tàu với tổng thiệt hại khoảng 890 triệu đồng.
• 16/5/2014, tàu cá của Quảng Ngãi mang số hiệu QNg 90205 TS trong khi đang hoạt động nghề cá bình thường gần đảo Phú Lâm thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam, đã bị tàu ngư chính Trung Quốc số hiệu 306 chạy đến khống chế. Lực lượng chức năng của Trung Quốc đã lên tàu cá đập phá hầu hết tài sản trên tàu, đánh và gây thương tích nặng đối với hai ngư dân Việt Nam tên là Nguyễn Huyền Lê Anh và Nguyễn Tấn Hải.
• 17/5/2014, tàu cá của tỉnh Quảng Ngãi mang số hiệu QNg 96011 TS cùng 13 ngư dân khi đang hoạt động cách đảo Tri Tôn, quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam khoảng 31 hải lý, đã bị tàu Trung Quốc số hiệu 21102, khống chế, lấy đi một số tài sản và ngư lưới cụ. Thiệt hại ước tính khoảng 50 triệu đồng.
• 26/5/2014, vào lúc 16h00, tại khu vực có tọa độ 15°16’42”N - 111°01’30”E, ngư trường truyền thống thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam, tàu cá Đà Nẵng mang số hiệu ĐNa 90152 TS cùng 10 ngư dân trên tàu đã bị tàu Trung Quốc mang số hiệu 11209 đâm chìm. 10 ngư dân đã được lực lượng kiểm ngư, Cảnh sát biển cứu vớt và đưa lên tàu an toàn.